توزیع کربن آلی، نیتروژن و کربوهیدراتها در خاکدانههای اراضی بیابانی و کشاورزی مرکز ایران

Abstract

چکیده مواد آلی و اجزاء آن از عوامل مهم تشکیل و پایداری خاک‌دانه‌های خاک بوده و نقش به‌سزائی در ساختمان آن ایفا می‌‌نماید. با این حال، توزیع مواد آلی در خاک‌دانه‌های خاک به‌ویژه در مناطق خشک مرکزی ایران، چندان مشخص نمی‌باشد. این مطالعه به منظور بررسی توزیع کربن آلی، نیتروژن و کربوهیدرات‌ها در خاک‌‌دانه‌های مختلف (4-2، 2-1، 1-5/0، 5/0-25/0، 25/0-05/0 و < 05/0 میلی‌متر) اراضی بیابانی و کشاورزی (گندم و یونجه) در دشت ابرکوه (مرکز ایران) انجام شد. نمونه‌های مرکب خاک (81 نمونه) از عمق‌های 10-0، 20-10 و 30-20 سانتی‌متری جمع‌آوری گردید. نتایج نشان داد که زیر کشت‌بردن اراضی بیابانی باعث افزایش معنی‌دار مقادیر کربن آلی، نیتروژن کل، کربوهیدرات‌ها و پایداری خاک‌دانه‌های خاک در تمام عمق‌ها شده است. بعد از تغییر کاربری اراضی، نسبت خاک‌دانه‌های کوچک‌تر از 05/0 میلی‌متر از 43-28 درصد در خاک اراضی بیابانی به 14-6 درصد در خاک‌های اراضی کشاورزی تنزل یافته و نسبت خاک‌دانه‌های 4-2 و 2-1 میلی‌متری در خاک‌ اراضی کشاورزی به صورت معنی‌دار افزایش پیدا کرده است. مقدار کربن آلی و نیتروژن خاک‌دانه‌ها نیز در اثر تغییر کاربری اراضی افزایش یافت. الگوی توزیع کربن آلی و نیتروژن نشان‌دهنده غنی‌بودن خاک‌دانه‌های درشت نسبت به خاک‌دانه‌های ریز در خاک‌های زیر کشت گندم و یونجه بود. با این وجود، در اغلب خاک‌های اراضی بیابانی، خاک‌دانه‌های کوچک‌تر از 05/0 میلی‌متر کربن آلی و نیتروژن بیشتری نسبت به سایر خاک‌دانه‌ها داشتند. خاک‌دانه‌های کوچک‌تر از 05/0 و 2-25/0 میلی‌متری، بخش عظیمی از کربن آلی خاک را به‌ترتیب در خاک‌های اراضی بیابانی و کشاورزی به خود اختصاص داده‌اند. توزیع کربوهیدرات‌ها در خاک‌دانه‌ها نشان داد که بر خلاف کربن آلی، در بیشتر خاک‌های اراضی کشاورزی، رابطه‌ مشخصی بین اندازه خاک‌دانه‌ و مقدار کربوهیدرات‌ها وجود نداشت. واژه‌های کلیدی: مواد آلی خاک، خاک‌دانه، تغییر کاربری اراضی، ابرکوه