رسوب شناسی و محیطهای رسوبی تالاب های جنوب و جنوب غرب دریاچه ارومیه

Abstract

دریاچه ارومیه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های فوق اشباع از نمک جهان واقع در شمال‌غرب ایران است. تعداد زیادی تالاب در حواشی دریاچه ارومیه به­ویژه در بخش جنوب دریاچه واقع شده است. تالاب­ها به عنوان یکی از بسترهای ثبت وقایع محیطی و اقلیمی حائز اهمیت هستند. بررسی رسوب­شناسی و پارامترهای آماری رسوب­شناسی در تحلیل محیط‌های رسوبی مختلف در رسوبات تالاب­های جنوبی اطراف دریاچه ارومیه شامل تالاب کانی برازان و سولدوز، موضوع پژوهش حاضر می‌باشد. هدف از این پژوهش بازسازی نوسانات سطح آب دریاچه ارومیه و تأثیر آن بر محدوده­های تالابی در دوره هولوسن است. به این منظور تعداد 24 مغزه رسوبی با بیشینه ژرفای 12 متر و مجموع عمق حدود 200 متر با استفاده از مغزه‌گیر دستی و تعداد 8 مغزه دست نخورده توسط ویبراکورر برداشت و بررسی شد.ر خساره‌های رسوبی براساس بافت و ساخت رسوب، ترکیب رسوبات تخریبی و مواد آلی، رنگ، وجود بقایای گیاهی و صدفی و سایر مؤلفه­های ماکروسکوپی شناسایی و تفکیک شدند. نمونه برداری براساس تغییر در نوع رسوبات و رخساره‌های رسوبی انجام گرفت. تعداد 150عدد نمونه رسوبی جهت انجام آنالیز دانه‌بندی تفکیک شد.دانه‌بندی نمونه­ها به دو روش الک مرطوب و ذرات ریزتر از ماسه (سیلت و رس) توسط دستگاه لیزر (Laser particle Sizer Analysette) انجام شد و با استفاده از نرم افزار سدی لایزر (Sedilizer) پارامترهای آماری رسوب­شناسی محاسبه شد و در نرم‌افزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفت. تعداد 2 نمونه از بقایای گیاهی به روش ایزوتوپ C14-AMS، برای آنالیز سن سنجی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج، گویای وجود 8 رخساره، متعلق به 3 محیط‌ رسوبی دریاچه‌ای، تالابی و رودخانه‌ای است. نتایج سن­سنجی نیز نشانگر نرخ متوسط رسوب‌گذاری در بخش جنوبی دریاچه ارومیه حدود 5/0 میلی­متر در سال می­باشد. با این وجود نرخ رسوب‌گذاری برای عمق­های مختلف رسوبات متفاوت است. براساس تحلیل­های مغزه­های مختلف، بازسازی جغرافیای قدیمه جنوب دریاچه ارومیه و میزان گسترش آن در 20 هزار سال گذشته انجام گرفت. این مطالعه نشان می‌دهد که در کواترنری پایانی دریاچه ارومیه تا ابتدای دلتای فعلی سیمینه­رود گسترش داشته است. در انتهای پلیستوسن و ابتدای هولوسن پسروی خطوط ساحلی در بخش جنوبی و پیشروی رسوبات آبرفتی رودخانه زرینه­رود و سیمینه­رود در جنوب منطقه اتفاق افتاده است. هولوسن پایانی، با کاهش سطح تراز آب و ایجاد شرایط کمی خشک (در حدود 4 هزار سال گذشته) و گسترش پلایای حاشیه‌ای همراه بوده است. از حدود 2 هزار سال پیش نیز شرایط امروزی بر منطقه حاکم بوده است.