تأثیر تنش خشکی بر کارایی مصرف آب و اجزای آن در دو ژنوتیپ و یک رقم ارزن دم روباهی

Abstract

در شرایط کمبود آب انتقال الگوی کشاورزی به سمت گیاهان سازگار با خشکی می‌تواند راهکار مناسبی برای مقابله با اثرات کمبود آب باشد. ارزن دم‌روباهی گیاهی چهار کربنه با سازگاری خوب به نواحی خشک است که در شرایط تنش بسته شدن جزئی روزنه، تعرق را بیشتر از فتوسنتز کاهش داده و درنتیجه کارایی مصرف آب افزایش می‌یابد. به‌منظور بررسی تأثیر تنش خشکی بر کارایی مصرف آب و اجزای آن آزمایشی در سال‌های زراعی 93-1392 و 94-1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی بیرجند به‌صورت کرت‌های خردشده در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. سطوح تنش خشکی (شامل شاهد، تنش ملایم و شدید به‌ترتیب با تأمین 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی گیاه) به‌عنوان عامل اصلی و ژنوتیپ‌های kfm5 و kfm20 و رقم باستان به‌عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که تنش خشکی کارایی مصرف آب دانه را کاهش داد ولی تأثیر معنی‌داری بر کاهش کارایی مصرف آب عملکرد بیولوژیک نداشت. در تمام سطوح تنش ژنوتیپ باستان به علت شاخص برداشت بالاتر کارایی مصرف آب بالاتری از دو لاین دیگر در شرایط بدون تنش (817/0 در برابر 627/0) و تنش (563/0 در برابر 415/0 گرم بر کیلوگرم) داشت و برای شرایط تنش مناسب‌تر است. تحت تأثیر تنش کاهش عملکرد دانه به‌واسطه کاهش شاخص برداشت و کل ماده خشک بود. کل ماده خشک ژنوتیپ‌ها اختلافی نداشت و برتری رقم باستان به‌علت شاخص برداشت بالاتر بود. کارایی مصرف آب بالا در گیاه لازمه مقاومت و سازگاری در شرایط مواجهه با تنش خشکی است و به همراه شاخص برداشت که شاخصی از مقدار محصول قابل استفاده است، می‌توانند برای شناسایی ژنوتیپ‌ها و ارقام مناسب برای شرایط خشک و کمبود آب مورد استفاده قرار گیرند.