نظام مرکزمدار نشانه ای در شعر «آزادی» پل آلوار

Abstract

ریفاتر در نظریاتی که در باب خوانش نوع ادبی شعر ارائه می­کند، دو نوع خوانش متباین را از شعر ممکن می­داند: خوانش دریافتی و خوانش پس­کنشانه. مراد او از خوانش دریافتی، خوانشی است که در آن معنای اولیه از منشور دلالت­های رایج زبانی مورد توجه قرار می­گیرد و خوانش پس­کنشانه، خوانشی است که خواننده در آن مجال پیدا می­کند که به سامان­دهی ذهنی تداعی­های معنایی عمیق­تر مبادرت ورزد. در واقع خوانش دریافتی، به دریافت اولیه معنا منتهی می­شود و خوانش پس­کنشانه، کشف دلالت­های پوشیده و ژرف­ساختی متن را به ارمغان می­آورد. مقاله حاضر با انتخاب یکی از مشهورترین اشعار ادبیات معاصر جهان، یعنی شعر «آزادی»، سروده پل الوار، شاعر فرانسوی قرن بیستم، در نظر دارد اولا تبیینی مبسوط از آنچه خوانش پس­کنشانه شعر نامیده می­شود، ارائه کند؛ ثانیا؛ با کاربست خوانش پس­کنشانه به شعر «آزادی» پل آلوار، قابلیت‌های تأویل‌پذیری شعر او را مورد بررسی قرار داده و با تکیه بر مفاهیمی نظیر نظام مرکزمدار نشانه­ای، خوانشی بدیع و خلاق از این شعر ارائه کند. در خوانش پس‌کنشانه که از نظرگاه بررسی انباشت‌ها و منظومه‌های توصیفی این شعر صورت می­پذیرد، کشف وجوه نمادین، نمایه‌ای و شمایلی نشانه‌های موجود در شعر «آزادی» امکان‌پذیرتر می­شود. خوانش پس‌کنشانه شعر «آزادی» مؤید این مطلب است که بن‌مایه­های این شعر نظیر «گذشته مشترک»، «تاریخ مشترک» و «طبیعت آشنا» همچون بسیاری از دال‌های دیگر این شعر، رفته رفته آشکاربودن طبیعی و معمول خود را رها کرده و به هیئت نمادهای گسترده و رازناک درآمده­اند. می­توان گفت پل آلوار برای برساختن و انتقال معانی که درنظرداشته، از نظام نشانه‌ها مدد جسته و خواننده‌ای که در سودای درک و فهم عمیق‌تری از شعر اوست، راهی جز رمزگشایی از سلسله انباشت­ها و منظومه توصیفی این شعر ندارد.