Багатство по-радянськи: матеріальний світ української економічної еліти 1920-1930-х років

Abstract

<p>Artykuł ma na celu zbadanie materialnego wymiaru życia ukraińskich elit ekonomicznych w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Implementacja ideologii komunistycznej spowodowała zmianę w nastawieniu państwa i społeczeństwa do życia codziennego oraz świata dóbr materialnych. W zaistniałych okolicznościach bogactwo i luksus, stanowiące wartość definiującą świat materialny każdej grupy z wyższych sfer, powinny były stracić swoją ważność. Tenże aspekt świata ukraińskich elit gospodarczych pod rządami NEP i wczesnego stalinizmu zachował wszystkie oznaki przynależności do wyższych warstw społecznych. Głównym obiektem niniejszej analizy są dwie grupy społeczne: prywatni przedsiębiorcy (<em>nepmen</em>) oraz zarządcy państwowych przedsiębiorstw przemysłowych, sowieccy <em>czerwoni dyrektorzy</em>.</p><p>Istotnym punktem pracy jest zdefiniowanie cech bogactwa w czasach radzieckich. Ponadto, w tekście wyłaniają się również inne ważne do poruszenia kwestie, to jest: nakreślenie obrazu materialnego świata ukraińskiej elity gospodarczej w latach dwudziestych i trzydziestych XX w., wyznaczenie różnic w pozycji społecznej różnych jej przedstawicieli, określenie jakie dobra kontrybuowały w tworzeniu ekskluzywnego życia codziennego przedsiębiorców oraz dyrektorów przemysłu radzieckiego. Autorka zadaje pytanie o to, czy możliwe jest stworzenie pewnego rodzaju przepisu na zdobycie bogactwa w czasach radzieckich okresu międzywojennego.</p><p>W rzeczywistości, osobista i społeczna tożsamość elit ekonomicznych w latach dwudziestych i trzydziestych XX w. definiowana była przez dostęp do określonego zestawu dóbr i usług, które podkreślały status ich właścicieli. Przeciwne zdanie wyrażają niektórzy z badaczy, którzy sugerują konieczność zwrócenia uwagi na niematerialne aspekty jako kluczową cechę projektu sowieckiego jako całości. Ze względu na tą dwojakość poglądów dobrze usytuowane grupy konsumenckie społeczeństwa radzieckiego mogą być interesującym, kontrowersyjnym obszarem badawczym, którego badanie doprowadzić może do zrozumienia w jaki sposób ideały równościowe realizowane były w praktyce.</p><p>W latach dwudziestych i trzydziestych XX w. pojawiła się nowa klasa społeczna, a wraz z nią charakterystyczna dla niej kultura konsumpcyjna. Zarówno <em>nepmeni</em>, jak i <em>czerwoni dyrektorowie</em> przypisywali rzeczom tą samą wartość materialną. Niemniej obie z tych grup dochodziły do bogactwa w inny sposób. Prywatni przedsiębiorcy zdobywali pewne dobra materialne drogą zakupu, podczas gdy radzieccy kierownicy otrzymywali je za pośrednictwem systemu państwowej dystrybucji lub pomocy socjalnej. Okoliczności te sprawiły, że w ich koszyku konsumenckim znalazły się nie tylko przedmioty codziennego użytku, ale również obiekty bardziej trwałe – nieruchomości, pojazdy oraz inny dobytek.</p>Podsumowując, obiekty materialne – symbole luksusu i bogactwa, były niesamowicie cenne dla elit ekonomicznych tamtych lat. Odróżniały one te grupy od innych warstw społeczeństwa radzieckiego. Ich konsumpcja sygnalizowała przynależność do grupy i stanowiła jej gwarant. Lata dwudzieste i trzydzieste XX w. były okresem, w którym deficyt towarów oraz ich zamknięta dystrybucja uczyniły przedmioty codziennego użytku przedmiotami luksusowymi, dostępnymi jedynie dla wyższych warstw. Priorytet gromadzenia bogactwa, jako cechy charakterystycznej dla elit, doprowadził do powstania uprzywilejowanej grupy społeczeństwa radzieckiego, wywodzącej swoje korzenie z posiadania dóbr i własności.