الأخبار وأنواعها عند أبي الحسين البصري في سياق المعتمد

Abstract

Basra Mûtezilesi’nin son halkasında yer alan Ebu’l-Hüseyin el-Basrî, (ö. 436/1044) Mûtezile mezhebinin son dönem görüşlerini yansıtması nedeniyle incelenmesi gereken bir âlimdir. Son dönem Mûtezilî âlimlerin hangi görüşe sahip olduklarını ve ilk dönem ile son dönem arasında hangi farkların oluştuğunu anlama ve anlamlandırma açısından el-Basrî’nin görüşlerini bilmek önem arz etmektedir. Bu çalışmada incelenen ve el-Basrî’nin fıkıh usûlü alanında kaleme aldığı “el-Mu’temed fî Usûli’l-Fıkh” adlı eseri ise müteahhirûn usûl düşüncesi kaynaklarındandır. el-Basrî, bir usulcü ve kelamcı olsa da, kendisinden önceki âlimlerin yolundan giderek eserinde hadis ve sünnet konusu ile ilgili ayrı bir bölüm açmış ve burada haberler kısmına dair özel bir bölüm ayırmıştır. Bu bölümlerde haber konusuna dair birçok konu ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Makalede el-Basrî’nin “el-Mû’temed” adlı eserinden yola çıkılarak haber ve çeşitleri ile ilgili değerlendirmelerine yer verilmiştir. Bu kapsamda el-Basrî’ye göre haber, haberin tanımı, mütavâtir ve haber-i vâhid kavramları, haberlerin delil değeri, bu haberlerle ilim meydana gelip gelmediği, bu haberlerle gelen bilgilere göre amel etmenin mümkün olup olmadığı gibi meseleler araştırılmış ve değerlendirilmiştir.