Кіріспе. Оқу-тәрбие үрдісінің қазіргі жағдайлары оқушылардың психикалық және физикалық көрсеткіштеріне жоғары талаптар қояды. Оқу жүктемесін күшейту және цифрлық технологияларды кеңінен қолдану жағдайында денсаулықты нығайту, когнитивтік функцияларды және дене шынықтыруды жақсарту мәселелерінің маңыздылығы артып келеді. Бұл мақсаттарға жетудің ең қолжетімді және тиімді әдістерінің бірі — жүйелі дене белсенділігі. Жаттығу тек физикалық денсаулыққа ғана емес, сонымен қатар танымдық қабілеттерге, соның ішінде зейін, есте сақтау және ойлау жылдамдығына оң әсер етеді. Сонымен қатар, жеткіліксіз физикалық белсенділік және физикалық белсенділік созылмалы аурулардың дамуының, оқушылардың үлгерімінің төмендеуі мен өмір сүру сапасының нашарлауының қауіп факторларына айналады. Дегенмен, мектеп оқушыларының психикалық және дене қабілеттеріне тұрақты спорт түрлерінің әсерін сандық бағалауға қатысты мәселелер әлі де жеткілікті зерттелмеген. Зерттеудің мақсаты – спортпен шұғылданатын және айналыспайтын мектеп оқушыларының физикалық және психикалық дамуына әлеуметтік-гигиеналық факторлардың әсерін зерттеу. Зерттеу әдістері. Зерттеу білім беру ұйымдарында 14-18 жас аралығындағы оқушылардың қатысуымен өткізілді. Іріктеме екі топты қамтыды: тұрақты спортпен айналысатын оқушылардың (негізгі топ) және отырықшы өмір сүру салтын ұстанатын оқушылар (бақылау тобы). Қатысушылардың жалпы саны 200 адам, топтар арасында біркелкі бөлінген. Сауалнамалар, физикалық қабілеттерді тексеру және өмір салтын бағалау сияқты гигиеналық зерттеу әдістері қолданылды. Зерттеу нәтижелері бойынша оқушылар арасындағы бақылау тобында айқын көрінетін ұйқының және ашық ауада болудың жетіспеушілігін байқалды. Физикалық белсенділік пен денсаулықтың ең жақсы көрсеткіштері, физикалық өнімділік арасындағы тікелей байланыс атап өтілді. Қорытынды. Дене белсенділігі оқушылардың физикалық және танымдық дамуына оң әсер ететіндігіне куә болдық. Ұйқының және қозғалыс белсенділігінің жетіспеушілігі оқушылардың денсаулық жағдайын төмендететін негізгі факторлар болып табылады.

Objective: Some pregnancies are affected by liver dysfunction, and differentiating them from possible liver dysfunction caused by COVID-19 in pregnancy will lead to a better therapeutic approach and management. Aims: The current study was conducted with the aim of investigating changes in liver function tests (LFTs) in pregnant women with mild and severe COVID-19. Methods: In this retrospective observational study, 130 pregnant women with COVID-19 were examined in two referral hospitals in Iran in 2021-2022. COVID-19 was confirmed by reverse transcription-polymerase chain reaction (RT-PCR) and WHO guidelines. Pregnant women were assigned into two categories of mild and severe COVID-19 based on clinical symptoms and radiologic chest evaluation. Demographic and clinical data of women were recorded. The level of liver enzymes AST, ALT, ALP, total and direct bilirubin was measured in all patients. Fever, oxygen saturation level, preterm delivery, and maternal mortality were reported as final clinical outcomes and compared in two groups. Results: Forty-nine pregnant women with severe COVID-19 and 81 pregnant women with mild COVID-19 were matched in terms of demographic data. The proportion of women with abnormal AST and ALT in the severe COVID-19 group was significantly higher than in the mild group (p<0.05). However, the proportion of women with abnormal ALP levels in the mild COVID-19 group was significantly higher than in the severe group. Moreover, there was no significant difference between the two groups in terms of the proportion of women with abnormal levels of total and direct bilirubin. Most pregnant women with severe COVID-19 (50%) had a hepatocellular abnormality, while most women with mild COVID-19 (42%) had abnormalities in cholestasis (p=0.003). Conclusion: According to the present findings, liver dysfunction and increased liver enzymes in pregnant women with COVID-19 were related to the severity of the disease, and most women with severe COVID-19 had hepatocellular abnormality, respectively. Therefore, pregnant women with COVID-19 should be closely monitored for LFTs assessment.

The article presents the results of a comprehensive study of materials from the Arshaly settlement (Maysky district, Pavlodar region, Republic of Kazakhstan): an analysis of the stratigraphy of the archaeological deposits, a typological and technological study of the ceramic complex, an analysis of the traces of use of stone tools and an archaeozoological study of faunal remains. The application of radiocarbon dating methods in conjunction with the comparative analysis of materials from synchronous sites in the region made it possible to refine the chronological position and cultural classification of the Arshaly settlement in the context of the Dongal cultural tradition. The results of the archaeozoological investigations provided valuable insights into the particularities of the livestock breeding of the ancient population. The significance of the Arshaly settlement lies in its potential for an in-depth study of the processes of cultural genesis and socio-economic changes characteristic of the transitional period between the Late Bronze Age and the Early Iron Age in northeastern Kazakhstan. В статье представлены результаты комплексного исследования материалов поселения Аршалы (Майский р-н, Павлодарская обл., РК): анализ стратиграфии культурных слоев, типологическое и технологическое изучение керамического комплекса, трасологический анализ каменных орудий, а также археозоологическое исследование фаунистических остатков. Применение методов радиоуглеродного датирования в сочетании с компаративным анализом материалов синхронных памятников региона позволило уточнить хронологическую позицию и культурную атрибуцию поселения Аршалы в контексте развития донгальской культурной традиции. Результаты археозоологических исследований предоставили ценную информацию о специфике животноводческой деятельности древнего населения. Значимость исследования поселения Аршалы заключается в его потенциале для углубленного изучения процессов культурогенеза и социально-экономических изменений, характерных для переходного периода между эпохой финальной бронзы и донгальским периодом в Центральном Казахстане.

The leptonic decay widths of heavy quarkonia are complementary observables to the semileptonic decays of heavy mesons and provide additional insight into the possible lepton flavor universality breaking. We analyze the former in the framework of the covariant confined quark model, introducing a novel approach for the description of the radially excited quarkonia states, which is based on constituent quark mass running and the orthogonality of the states. We are able to describe the experimental observations by our approach within the Standard Model, which does not support new physics explanations. Published by the American Physical Society 2024

We investigate inflationary particle production associated with a spectator ultralight scalar field, which has recently been proposed as a plausible dark matter candidate. In this framework, we select the Starobinsky potential to drive the inflationary epoch, also discussing the case of a nonminimally coupled inflaton field fueled by a quartic symmetry-breaking potential. We focus on particle production arising from spacetime perturbations, which are induced by inflaton fluctuations during the quasi–de Sitter stage of inflation. In particular, we construct the first-order Lagrangian describing interaction between inhomogeneities and the spectator field, quantifying superhorizon particle production during slow-roll. We then compare this mechanism with gravitational particle production associated with an instantaneous transition from inflation to the radiation dominated era. We show that the number of particles obtained from perturbations is typically non-negligible, and it is significantly enhanced on super-Hubble scales by the nonadiabatic inflationary expansion. Possible implications for primordial entanglement generation are also debated. Published by the American Physical Society 2024