The comparison with the Gagauz Turkish and formal language of Turkey Turkish Syntax.

Abstract

Gagauz Türkleri bugün Moldova, Ukrayna, Kazakistan, Azerbaycan, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya ve Türkiye’de dağınık olarak yaşamaktadırlar. 1979 ve 1989 nüfus sayımlarında Beyaz Rusya, Özbekistan’da da Gagauzların yaşadığı tespit edilmiştir. (Güngör-Argunşah, 1998: 12)Yoğunluklu olarak yaşadıkları bölge ise Moldova’ya bağlı Gagauz Yeri Özerk Bölgesi’dir. Gagauz Türkçesi yönlere göre Güney Batı grubuna, kavimlere göre ise Oğuz grubuna dâhil olup Türkiye Türkçesi’nin Rumeli ağızlarına en yakın olan Türk lehçesidir. Peçenek, Oğuz, Kıpçak ve Selçuklu Türkleri tarafından Türkleştirilmiş Dobruca bölgesi’nde Hristiyanlaşmış bir Türk ailesinden gelen Balık, burada bir Oğuz (Gagauz) devleti kurmuştur.(Güngör-Argunşah, 1998: 32-33) 130 yıl yaşamış olan ve bir daha kurulamayan bu devlet, 1389’da Sultan I. Bayezid’in akınlarıyla Osmanlı Devleti yönetimine girmiş ve İstanbul Patrikhanesine bağlı olarak bağımsız bir ekzarhlık halinde kurulmuş olan bağımsız Oğuz Devleti de ortadan kalkmıştır. (Manov, 2001: 25) Tarih sahnesinde Uz ismiyle anılan toplumun da Gagauzlar olduğu varsayılmaktadır. 17. yy.da Bulgaristan’ı gezen Evliya Çelebi Bulgaristan’ın kuzeydoğusuna “Uz Eyaleti” demektedir. (Manov, 2001: 10) Bu eyaletin bir Gagauz devleti olduğu kanısı yaygın olmakla birlikte kesinlik yoktur. Bunlar dışında başka güçlerin bayrağı altında yaşayan Gagauzların dili, dış etkilere çok fazla maruz kalmış, gelişme güçlükleri çekmiş, konuşma dili boyutunda kalmış ve yazı dilini çok geç oluşturabilmiştir. Bu süreçte Gagauz Türkleri ve Türkçesinin en büyük sorunu varlıklarını sürdürebilmek olmuştur. Gagauz Türkçesi kelime dağarcığında, cümle yapısında ve öğe diziliminde kendisine en yakın yazı dili olan Türkiye Türkçesiyle ortaklıklar olduğu gibi farklılıklar da dikkati çekmektedir. Türkiye Türkçesi ölçünlü dilinde de kimi zaman heyecan veya onarım gibi sebeplerle devrik cümle kuruluşlarına rastlanmaktadır. Bu durumun Gagauz Türkçesinin en önemli ayırt edici özelliklerinden olan devrik cümle kuruluşlarıyla paralel olup olmadığı veya –varsa- kuruluş sebebinin farklılıkları tespit edilmeye çalışılacaktır. Biz bu çalışmamızda Gagauz Edebiyatından seçtiğimiz metinlerde cümle yapılarını ayrıntılı olarak inceleyecek, tamlamalar, birleşik cümleler, heyecan cümleleri gibi değişik yapıları ele alarak Türkiye Türkçesi ölçünlü dilinin öge dizilişiyle Gagauz Türkçesinin öge dizilişini mukayese edeceğiz.