Some Determinations About Tesheffu’ and Its Banning in the Context of the Transfer Between Sects in the Ottoman Period

Abstract

Müslüman toplumlarının ihtiyaçları sonucunda ortaya çıkan ve zamanla müesseseleşen fıkıh mezhepleri İslam dünyasında bin asrı aşan bir süredir uygulama sahası bulmuştur. Osmanlı Devleti de aynı geleneği devam ettirmiş ve şer’î hukuk sahasında Hanefî mezhebini esas almıştır. Tek mezhebe dayalı bu hukukun toplumun ihtiyaçlarına ve gelişme çizgisine ne ölçüde cevap verdiği, teori ile hayat arasında uyumu nasıl sağladığı, hukuki hayatta istikrar ve adaletin temininde nasıl bir rol oynadığının anlaşılması hukuk tarihi açısından büyük önem arz etmektedir. Zamanın değişimini ve gelişimini doğru yorumlayabilmek için buna ihtiyaç da vardır. Osmanlı fakihleri Hanefi mezhebinin en sahih görüşlerini uygulamaya çalışmış ancak şartların değişmesi sonucu, ilgili görüşün maslahatı gerçekleştiremediği durumlarda çeşitli arayışlara girmişlerdir. Mezhepteki hükmün yeterli olmadığı veya kamu vicdanını zedelediği bireylerle ilgili bazı meselelerde ise 944/1537 tarihine kadar teşeffu‘yu önermişlerdir. Teşeffu’ hususu, o tarihte yayınlanan bir fermanla uygulama bu yönde devam ederken, Diyâr-ı Rûm’da tamamen yasaklanmıştır. Teşeffu‘ Hanefi mezhebini iltizâm eden bir kimsenin bir meselede Şâfiî kavliyle amel etmesidir. Bu durumda kişi karşılaştığı meselenin çözümü için ya doğrudan Şâfiî hâkime ya da dolaylı olarak Hanefî hâkimin tayin ettiği Şâfiî naibe müracaat edecektir. Bu çalışmada öteden beri uygulama alanı bulmuş olan teşeffu‘ imkânının yasaklanma sebebleri araştırılmaktadır.