Sokullu Mehmed Paşa’nın Bosna/Vişegrad Kasabasındaki Hayır Eserleri

Abstract

16. yüzyılın ikinci yarısına damgasını vuran devlet adamlarından birisi de Sokullu (Şehid) Mehmed Paşa’dır. Üç padişaha veziriazamlık yapan Paşa, idarî hizmetlerinin yanı sıra imar faaliyetlerinde de bulunmuş, üç kıtada çok sayıda eser inşa ettirmiştir. Doğduğu toprakları unutmayan Paşa, eserlerinin bir kısmını Bosna’nın Vişegrad kasabasında vücuda getirmiştir. Burada köprü, han, imaret ve su tesislerini hayata geçiren Sokullu Mehmed Paşa, kasabanın ve çevresinin kısa zamanda büyüyüp gelişmesini sağlamış, böylece tipik bir Osmanlı şehri haline gelmesine zemin hazırlamıştır. Vakıf eserlerinden kasaba halkıyla beraber, İstanbul-Saraybosna yolunu kullanan misafir, yolcu ve tüccarlar da istifade etmiştir. Bu eserlerin sürekliliğini sağlamak amacıyla Macaristan ve Belgrad’daki gelir kaynaklarını tahsis eden Paşa, tamir ve bakımlarının düzenli olarak yapılmasını sağlamıştır. Ancak 17. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı Devleti’nin Avusturya ile yaptığı savaşlar sonucunda önce Macaristan’ın arkasından Belgrad’ın kaybedilmesiyle gelir kaynakları ortadan kalkan vakıf eserler, yavaş yavaş işlevini yitirmeye ve yıkılmaya başlamıştır. Bu süreçten han ve imaret doğrudan etkilenmiş, izleyen yüzyılın ilk yarısında ise tamamen atıl hale gelmiştir. Drina nehri üzerindeki köprü ise savaşlar, isyanlar ve doğal afetlerden etkilenmesine rağmen ayakta kalmayı başarmıştır. Bununla birlikle her iki dünya savaşının köprü üzerinde yıkıcı etkileri olmuş, bazı kemer ve ayakları zarar görmüştür. Tarihî süreçte pek çok onarımdan geçen köprü, en son Türkiye’nin desteğiyle tamir edilmiştir. Balkanların en güzel eserlerinden biri olan bu eser, hem bânisi Sokullu Mehmed Paşa’nın hem de mimarı Mimar Sinan’ın adını yaşatmaya ve ölümsüzleştirmeye devam etmektedir. Bu çalışmada arşiv belgelerinden yararlanılarak Sokullu Mehmed Paşa’nın Vişegrad’daki vakıf eserlerinin inşa ve tamir faaliyetleri üzerinde durulmuş, geçmişten günümüze kadar geçirdiği değişimler ele alınmıştır.