Üsûlûcyâ ve Risâle fi’l-İlmi’l İlâhi’de Akıl Teorisi

Abstract

Bu makalede Plotinus’un Arapça’ya çeviri literatüründeki akıl teorisi incelenmiştir. Plotinus’un akıl (Nous) teorisi, yanlışlıkla Aristoteles’e atfedilen Üsûlûcyâ ve yanlışlıkla Fârâbî’ye atfedilen Risâle fî İlmi’l-İlâhi adle eserler üzerinden İslâm düşüncesine intikal etmiştir. Arapça mütercim Enneadlar karşısında özgür bir davranış sergilemiş, teorileri bağlamından kopartarak kendi anlayış ve inanışına göre genişletmiş ve teistik bir kıvama dönüştürmeye çabalamıştır. Bu metinlerde yaratma ve sudur aralarında herhangi bir gerilim ve çelişki olmayacak şekilde işlevsel kılınmıştır. Üsûlûcyâ’ya göre Akıl Bir’den taşmıştır. Akıl, eksiksiz, tam ve mükemmeldir. Akıl âleminde bilkuvvelik bilfiillikten üstündür. Üsûlûcyâ, Akla dair bilgili cahillik teorisini inşa etmekle, cehlin veya cehletmenin bilgiden üstün olacağı şeklinde bir teori inşa etmiştir. Üsülûcyâ’da Akıl bütün cevherlerin ve hayati unsurların sebebidir. Aklın hareketleri cevherlerin bizâtihi kendileridir. Keza Akıl varlığı aklettiği için varlık, varlık kimliğini kazanmakta, varlık da Akıl tarafından akledildiği için varlık olmaktadır. Bir’in Akla ışıması gibi Akıl da ruhun dünyasına ışığını saçmakta ve ruhun dünyası olan duyusal alemi yaratmaktadır