Rus Raporlarında Türkistan İsyanı (1916-1917)

Abstract

Çarlık Rusya’sı, Batı Türkistan’ı 19. asrın sonlarına doğru işgal etti. Ardından bölgeyi menfaatleri doğrultusunda sömürmek için idari, sosyal ve ekonomik düzenlemeler yaptı. Yapılan düzenlemeler neticesinde yaklaşık elli yıl bölgenin yer altı ve yer üstü kaynakları Ruslar tarafından sömürüldü. Daha sonraki siyasi gelişmeler neticesinde, özellikle I. Dünya Savaşı, sırasında çarlık yeni insan kaynağına ihtiyaç duydu. Çarlık, bu ihtiyacı karşılamak için daha önce askerlikten muaf olan gayr-ı Rusları orduya almak amacıyla 25 Haziran 1916’da bu tarihten önce bir ferman çıkardı. Söz konusu fermanla Türkistan’ın gayr-ı Rus bölge ahalisini orduda istihkâm işlerinde çalıştırmak isteyen Çarlık Rusya’sı, sömürünün insan kaynağına yönelmesine olanak tanıdı. Bu son gelişme önce Semerkant’ta başlayan daha sonra tüm bölgeye yayılan isyana sebep oldu. Türkistan’da çarlık rejimine karşı başlayan isyan ateşi Çar II. Nikolay tarafından 25 Haziran 1916’da çıkarılan ferman (yabancıların askeri arka işlere alımı) dışında çeşitli nedenleri de vardı. Bunlar Rus arşiv belgelerinde; siyasi, ekonomik, dini, sosyal yaşama müdahale, askerlik, vergi, yönetim, eğitim, adalet düzeni, Rus ve gayr-ı Ruslar arasındaki arazi çatışması, bölgedeki Rus ahalinin silahlandırılması; bunların kendilerini üstün görmesi gibi nedenler olarak sıralanabilir. Çalışmamızda Türkistan Millî Ayaklanmasını Rus raporlarına dayalı olarak ele alınacaktır. Böylece Rusların isyanı nasıl algıladıkları ve değerlendirdiklerini onların yazdıklarından ortaya konacaktır.