Kilisli Hocazâde Abdullah Enverî’ye Göre Mantığın Önemi ve Mantığın Eğitim, Kelam ve İnanç ile İlişkisi

Abstract

Mantık, İslâm düşüncesinde İmam Gazâlî’nin teşebbüsleriyle İslami ilimlerin metodolojisi haline geldikten sonra medreselerin temel müfredatına girmiş bir ilim dalıdır. Mantık bu konumunu Gazâlî’den sonra günümüze kadar devam ettirmiş, bu ilme telif ettikleri eserlerle yeni yaklaşımlar kazandıran birçok İslâm düşünürü yetişmiştir. Osmanlı devletinin kültürel coğrafyasında mantık ilmine gerek merkezden (İstanbul), gerekse çevredeki ilim merkezlerinden ciddi katkılar yapılmıştır. Mantık ilmine eğitim ve telifâtlar ile katkı veren dönemin ilim çevrelerinden biri de Kilis’teki âlimler olmuştur. 18. ve 20. yüzyıl arasında Kilis’teki Osmanlı medreselerinde ulusal ve uluslararası şöhrete ulaşmış bir mantık geleneği oluşmuştur. Mantık ilmini Kilis’te ilk başlatan ve yaygınlaştıran Mantıkî Hacı Ömer Efendi, Hocazâde Abdurrahman Efendi ve Hocazade Abdullah Enverî gibi Kilisli Mantık âlimleri, mantık üzerine özgün ve haşiye niteliğinde eserler yazmışlardır. İlimlerin efendisi olarak gördüğü mantık sahasında birçok telif ve haşiye türü eser kaleme alan Abdullah Enverî (öl.1304/1887), özellikle mantığın kıyas formlarında Türkçe örnekler vererek mantık eğitim dilinin millileşmesine katkılar sunmuş; mantık eğitiminin konuşulan dilde yapılmasının gereğini ortaya koymuştur. Abdullah Enverî, mantık-eğitim, mantık-din, mantık-diğer ilimler ilişkisi üzerinde serdettiği fikirleriyle mantığın bireysel ve toplumsal hayatın bütün veçhelerini ilgilendiren bir ilim olduğunu ortaya koymaya çalışmıştır. Ona göre mantıksız bir eğitim verimli olmayacağı gibi mantıki temellerle ispatlanamamış bir inanç da daima zayıf kalarak taklitten kurtulamayacaktır.Bu makale Abdullah Enverî’nin mantık ilmine verdiği önem ve mantığın eğitim ve inançla ilişkilendirmesinde ortaya koyduğu tezleri analiz ederek Enverî’nin mantık ilmini bir sanat olarak görmesinin yansımalarını incelemeye çalışmaktadır.