Career Indecision and Career Anxiety in High School Students: An Investigation through Structural Equation Modelling

Abstract

Problem Durumu: Cocukluk yillarinda baslayan kariyer gelisimi yasam boyunca devam eden bir surectir. Bu surecte ergenlik donemi kariyer gelisimi ve kariyer karari verme acisindan onemli donemlerden birsidir. Ergenlerin sosyal ortamlari, rol modelleri ve akran iliskileri gibi faktorlerin etkisi ile kariyer gelisimleri onemli olcude etkilenmektedir. Kariyer arastirmasi ve kariyer karar verme sureci, ergenlik doneminde kariyer gelisiminin merkezindedir. Bu surecte bazi ergenler kararsizlikla karsilasabilirler. Ergen ogrenciler cogu zaman bir kariyer alani, mesleki egitim veya yuksekogretim secenekleri ile ilgili kararlar almakla yukumludurler. Turkiye’de lise egitimine devam eden gencler 9. ve 10. siniflarda ortak programa dayali bir egitim aldiktan sonra alan/dal secimlerine yonelmektedir. Ortaogretime geciste ogrencilerin bir grubu ise mesleki ve teknik egitime yonelerek meslek secimlerinde bulunmaktadir. Yapilan bu secimler gelecekte secilecek yuksekogretim programini belirlemenin yaninda, yuksekogretime devam edip etmeme yonundeki kararlari da belirlemektedir. Neredeyse yasamlari icin geri donulmez ve onemli kararlar aldiklari yillarda mesleki olarak kararsizliklar yasayan, gelecege iliskin belirsizlikler hisseden genclerin kariyer kaygisi yasamalari da kacinilmaz gorulmektedir. Lise yillarinda kariyer kaygisi ogrencilerin ailelerinin beklentilerini karsilayamamak ya da ust ogrenimde istedigi alanlara yonelememek, istedigi meslegi secememek gibi pek cok konuda kendisini gosterebilir. Arastirmanin Amaci: Literatur incelendiginde kariyer karasizligi ve kariyer kaygisi arasindaki iliskiyi inceleyen sinirli sayida calisma bulunmaktadir. Kaygi ve kariyer karasizligi konusunda yapilan calismalarda ise cogunlukla universite ogrencilerinden veri toplanmistir. Bu nedenle calismanin bulgularini kariyer karasizligi ve kariyer kaygisi konusunda yapilan calismalara isik tutmasi beklenmektedir. Bu amacla calismada kariyer kararsizligi ve kariyer kaygisi arasindaki iliski yapisal esitlik modellemesi ile incelenmistir. Arastirmanin Yontemi: Arastirmanin calisma grubu, 2016-2017 Egitim Ogretim Yili Nevsehir il merkezindeki farkli liselerin 11 ve 12. siniflarinda okuyan 444 ogrenciden olusmaktadir. Arastirmaya katilan ogrencilerin belirlenmesinde uygun ornekleme kullanilmistir. Arastirmaya katilan ogrencilerin %59’u (n= 262) 11. sinif, %41’i (n= 182) 12. sinif ogrencisi, %55,2’si (n= 245) kiz ve %44,8’i (n= 199) erkektir. Arastirmada veri toplama araci olarak Kariyer Kaygisi Olcegi (KKO) ve Mesleki Karar Envanteri (MKE) kullanilmistir. Lise ogrencilerinin aile etkisine ve meslek secimine yonelik kariyer kaygilarini mesleki kararsizlik ile aciklamak uzere kurulan model yapisal esitlik modeliyle incelenmistir. Arastirmanin Bulgulari: Arastirmada lise ogrencilerinin aile etkisine ve meslek secimine yonelik kariyer kaygilarini aciklamak uzere bir model olusturulmustur. Model olusturulurken alan yazindan hareketle alternatif modeller denenmistir. Olusturulan modellere ait uyum iyiligi indeksleri incelenmis ve en iyi uyumu veren model aciklanmistir. Yapisal esitlik modeli analizinde ilk olarak olcme modeli test edilmistir. Olcme modelinde uc degisken tanimlanmistir. Bu degiskenler; ogrencilerin kariyer kaygilarini gosteren aile etkisine (aile) ve meslek secimine yonelik (meslek) kariyer kaygilari ile mesleki karar envanteri ile olculen mesleki kararsizlik (kararsizlik)’dir. Olcme modelinde tum faktor yukleri istatistiksel olarak anlamlidir (p < .01). Olcme modeline iliskin elde edilen uyum indekslerine gore ise olcme modelinin dogrulandigi soylenebilir (X2/sd= 3.47, RMSEA= 0.075, GFI= 0.97, AGFI= 0.96, CFI= 0.95, NFI= 0.94, NNFI= 0.95). Elde edilen regresyon denklemlerinden hareketle, mesleki kararsizlik ile aile etkisine yonelik kariyer kaygisi arasinda pozitif yonde istatistiksel olarak anlamli bir iliski vardir (0.53). Ayrica, mesleki kararsizlik puani aile etkisine yonelik kariyer kaygisinin %28’ini aciklamaktadir. Mesleki kararsizlik ile meslek secimine yonelik kariyer kaygisi arasinda ise pozitif yonde anlamli bir iliski vardir (0.63). Bununla birlikte, mesleki kararsizlik puani meslek secimine yonelik kariyer kaygisinin ise %40’ini aciklamaktadir. Buna bagli olarak lise ogrencilerinin mesleki karar envanterinden aldiklari puan arttikca (mesleki kararsizlik duzeyleri arttikca), aile etkisine yonelik ve meslek secimine yonelik kariyer kaygilarinin arttigi soylenebilir. Arastirmanin Sonuclari ve Onerileri: Arastirmada mesleki kararsizligin aile etkisine ve meslek secimine yonelik kariyer kaygilari uzerinde anlamli bir etkisi oldugu sonucuna ulasilmistir. Bir baska deyisle, lise ogrencilerinin mesleki kararsizlik durumlari arttikca aile etkisine ve meslek secimine yonelik yasadiklari kariyer kaygilari da artmaktadir. Mesleki kararsizlik ile aile etkisine ve meslek secimine yonelik kariyer kaygisi arasinda pozitif bir iliski bulunmustur. Mesleki kararsizlik arttikca yasanan kariyer kaygisi da artmaktadir. Arastirmada ogrencilerin mesleki kararsizlik durumlari arttikca aile etkisine ve meslek secimine yonelik yasadiklari kariyer kaygilarinin da arttigi belirlenmistir. Ogrenciler mesleki karar vermede zorlandikca kariyer kaygilari artmaktadir. Mesleki kararsizlik ile aile etkisine ve meslek secimine yonelik kariyer kaygisi arasinda pozitif bir iliski bulunmustur. Mesleki kararsizlik arttikca yasanan kariyer kaygisi da artmaktadir. Bu dogrultuda lise ogrencilerinin meslek secim surecinde yasadiklari kariyer kaygilarinin azaltilabilmesi icin mesleki kararsizlik yasamalarini saglayan nedenler belirlenerek mesleki rehberlik surecini planlamak onerilmektedir. Mesleki kararsizlik yasayan ergenler kaygi sebebiyle kararsizlik yasayabilecegi gibi, mesleki kararsizliklar nedeniyle de aileleri tarafindan onaylanmamak, mesleki hayallerini ailelerine anlatamamak konularinda kaygi duyabilirler. Benzer sekilde lise yillarinda mesleki kararsizlik secilecek meslek ya da hayallerle ilgili kaygi hissedilmesine neden olabilir. Mesleki kararsizliklari ve kariyer kaygisini azaltmaya yonelik psiko-sosyal programlarin ogrencilere destek olacagi suphesizdir. Ancak ogrencilerin gelecekte hangi okula gitmek istedikleri, hangi meslegi secmek istedikleri ile ilgili olarak lise yillari oncesinde desteklenmesi, mesleki gelisim bir surec olarak degerlendirilip okul oncesi yillardan itibaren mesleki gelisimin desteklenmesi onemlidir.