تقليد الاختصار في النحو العربي: عينة الإرشاد للتفتازاني

Abstract

Bir ilim dalında kısa ve öz bilgiler oluşturmanın yanında hacimli bir eseri kısaltarak özetleme işine ihtisar adı verilmektedir. Birçok ilim dalında muhtasar eserler kaleme alınmıştır. Muhtasar eserler, daha çok ilgili ilim dalındaki veya belli bir kitaptaki zorlukları gidermek, ezberlemeyi kolaylaştırmak, öz bilgiyi ortaya çıkarmak gibi amaçlarla telif edilmişlerdir. Pek çok ilim dalında olduğu gibi nahiv ilminde de ihtisarlar yapılmıştır. Nahiv ilminde ihtisar çalışması bulunan âlimlerden biri de Horasan bölgesinden Mes‘ud b. Ömer et-Teftâzânî (ö. 792/1390)’dir. Tefsir, kelâm, fıkıh, fıkıh usulü, mantık, Arap dili ve edebiyatı gibi ilim dallarında pek çok eser vermiş çok yönlü bir âlim olan Teftâzânî’nin nahiv ilmindeki eserleri yeterince tanınmamaktadır. Onun nahiv alanında dikkat çeken eserlerinden biri de el-İrşâd adlı çalışmasıdır. Teftâzânî’nin bu eserini oğlu Muhammed için 778’de (1376) kaleme aldığı bilinmektedir. Bu makalede Teftâzânî’nin el-İrşâd adlı çalışması ihtisar yöntemi açısından incelenmiştir. Önce nahiv ilminde ihtisar konusuna dair temel bilgiler verilmiş ardından söz konusu eserde bölümlendirme, eserin dili, yer verilen bilgiler ve örnek verme yöntemi ele alınmıştır. Eserin İbnü’l-Hâcib’in el-Kâfiye’sinin muhtasarı olduğu yönündeki iddia incelenmiştir. Ancak el-İrşâd’ın bu eserin muhtasarı olduğunu gösterir ikna edici deliller bulunamamıştır. Teftâzânî’nin el-İrşâd’ının kısa ve özgün bir muhtasar eser olduğu tespit edilmiştir.